W styczniu napisałem reortaż „Jak Tusk dojdzie do władzy, to nam wszystko zabierze, czyli katolicki głos w głowie mojej mamy”. Od tego czasu historia się rozwija. Gdy jesienią, tuż przed wyborami, usłyszałem od niej, że żyje w dobrobycie, postanowiłem dopisać ciag dalszy.
Jak Tusk dojdzie do władzy, to nam wszystko zabierze,
czyli katolicki głos w głowie mojej mamy
W mojej rodzinie i wśród moich znajomych nastąpiło nagromadzenie ludzi „najgorszego sortu”: ateistów, agnostyków i apostatów; liberałów i libertynów, zdeklarowanych socjalistów i feministek; osób hetero oraz gejów i lesbijek; singli i singielek, i rozwodników, ale i też rodziców szczęśliwych rodzin, małżonków z sześćdziesięcioletnim stażem i praktykujących katolików, którzy jednak odrzucają upolitycznioną formę wiary i zatrzymują ją w sferze prywatności, starając się pielęgnować życie rodzinne, pomoc potrzebującym, pracowitość, rzetelność. Wszystkich łączy przekonanie do wolności, praw człowieka, demokracji i praworządności. I, co jest synonimem pierwszego, niechęć do PiS.
Ale jest jeden wyjątek. Jest nim moja mama. Gdyby nie ona, nie miałbym wglądu do serc i umysłów ludzi jej orientacji, czyli Polaków „najlepszego sortu”.
Moja mama dźwiga już dziewiąty krzyżyk na karku, a za dwa lata może zmagać się z dziesiątym. Nasze polityczne „dyskusje” to zazwyczaj krótkie, aczkolwiek mocne spięcia. Są jak fajerwerki z krótkim lontem. Od razu iskrzy i za chwilę następuje wielkie bum! I kilka dni ciszy.
Mama jest bardzo rozmowna, w towarzystwie potrafi zawłaszczyć przestrzeń dyskursu na całe godziny, ale też podczas spotkań rodzinnych respektuje niepisaną zasadę: żadnej polityki! Bo już kilka razy doświadczyła na własnej skórze, czym to się może skończyć.
Mama cieszy się, że w Polsce tak wiele się zmieniło na lepsze. W jej przekonaniu krajem rządzi mądry, sympatyczny starszy pan. Nasz prezydent, o którym wyraża się z najwyższą atencją, szanowany jest w całym świecie. W radiu i telewizji panuje taka miła, familiarna atmosfera. Mama słucha tylko katolickiego głosu w swoim domu i ogląda dwa kanały telewizyjne. Kiedy mówię, że oba pisowskie, mama prostuje, że tylko jeden. Owszem, przyznaje, Trwam to telewizja pisowska, ale przecież Jedynka jest normalna. Zresztą — obrusza się — po co tyle tych kanałów? Dwa by wystarczyły, a resztę należałoby zlikwidować, bo w tej plątaninie nie można się doszukać właściwego. Kiedy jej mówię, że jak chce, to mogę jej pousuwać w pilocie wszystkie kanały i zostawić tylko te dwa właściwe, mamę ogarnia niepokój i niepewność, czy rzeczywiście tego by chciała. Naprawdę tak można? — pyta. Nie tylko można, ale i tak jest, odpowiadam. Na Ścianie Wschodniej już powyłączali liberalne kanały i zostawili tylko solidarne. Jeszcze im wyłączą prąd i będą żyć jak w średniowieczu. Jak zwykle szydzisz sobie z prostych ludzi, kwituje mama i zamyka temat.
Ale najważniejsze jest radio, bo z radia można się dowiedzieć, kto Żyd, a kto nie-Żyd, kogo ojciec był w partii komunistycznej, a kogo służył w wermachcie. Który to liberał, a która feministka.
Mama mówi, że dzięki rządom PiS polska gospodarka jest tak silna, że stać nas na 500+, trzynastki, czternastki, a przed wyborami mają być jeszcze piętnastki. Ona połowę trzynastki oddaje ojcu Tadeuszowi, a czternastki — proboszczowi. Co zrobić z połową piętnastki, jeszcze nie wie. Ksiądz redaktor jest na pierwszym miejscu, bo gdyby nie katolicki głos z jego radia, ona byłaby kompletnie samotna, bo owdowiała dwanaście lat temu, a syn (nie ja), z którym mieszka, całymi dniami pracuje i zachodzi do niej tylko na obiad.
Już pięć razy dodzwoniła się do radia i występowała na antenie. Jej znajomi rozpoznali ją po głosie i dzwonili do innych znajomych, żeby włączyli radio. Jest słynna. Gdy wybierze się do kościoła, a zdarza się to rzadko, bo już nie chodzi o własnych siłach, ksiądz wita ją po nazwisku, a ludzie po mszy wypytują o zdrowie, jak sobie radzi, czy czegoś nie potrzebuje. Taki ma u nich szacunek.
I jest dumna ze swojego proboszcza. Założył przy kościele orkiestrę dętą. Jak zagrają „Tryumfy Króla Niebieskiego”, to aż się kościół trzęsie w posadach. I świetlicę. Dzieci mają za darmo korepetycje. Z matematyki, angielskiego i czego tam im potrzeba.
Cieszy się, że w szkole dzieci uczy się wiary i patriotyzmu. Odwiedzają ją harcerze z parafii, a ona im opowiada o okupacji i powstaniu. O Niemcach, Żydach i Ukraińcach. I dziwi się, że Polacy przyjęli tylu Ukraińców, a oni nas wyrzynali. Na Wołyniu i w Warszawie.
Boleję na tym, że moja mama, której przez całe życie nie wymsknęło się z ust nawet najniewinniejsze przekleństwo, teraz uczy się nowego języka. „A wiesz, że Suchocka była Żydówką?”. „Okradła nas mafia VAT-owska”. „Zniszczyli fabryki”. „Nachapali się na sześć pokoleń naprzód”. „Uciekł z kraju”. „Jakby plunął Polakom w twarz…”. Kiedyś tak nie mówiła.
Sześć lat temu, gdy jeszcze mogła chodzić, była w muzeum powstania i przywiozła sporo materiałów. Pewna pani powiedziała jej na ucho, że teraz mają tego pod dostatkiem, bo wcześniej „Wie pani — powiedziała jej ta pani — zabraniali nam drukować”. Ale dziś można drukować wszystko. Kiedy wtrącam złośliwie, że przede wszystkim pieniądze bez pokrycia, mama oponuje niezbita z pantałyku. Jak to bez pokrycia? Przecież rząd wreszcie ściągnął z Londynu nasze złoto.
Dzięki temu uczniowie dostają za darmo książki i wszystko inne, co potrzebne do szkoły. A dzięki 500+ mogą wyjeżdżać z rodzicami na wakacje. Jej znajomi z parafii byli w tym roku w Zakopanem. Na Sylwestrze Marzeń. Nie jeździli na nartach, bo nie było śniegu, zresztą pojechali tylko na jeden dzień, a i tak pół dnia stali w korku. Na autostradzie zbudowanej za unijne pieniądze, wtrącam kąśliwie. No właśnie, potwierdza mama. I co z tego, że unijna, skoro i tak stoi się w korku? Pojechali na fajerwerki, bo u nich na osiedlu rzadko kto wystrzeli jakąś rakietę. No tak, mówię, ostatnio uświadamia się ludzi, że fajerwerki są szkodliwe dla zwierząt. Zostawmy zwierzęta, mama kieruje temat na właściwe tory. Dla ludzi też, a ludzie są chyba ważniejsi od zwierząt, prawda? Zwłaszcza ci normalni. Ja tam nie mam nic przeciwko gejom, ale żeby paradować w stringach po ulicy? I po co im te parady? Sami się proszą o kłopoty.
Mama nie ma empatii dla zwierząt, a i dla ludzi coraz mniejszą. Przez całe życie kierowała się zasadami miłosierdzia. I dopóki starała się głodnych nakarmić, spragnionych napoić, nagich przyodziać, podróżnych w dom przyjąć, chorych nawiedzać, umarłych pogrzebać, ustawiała się do niej długa kolejka potrzebujących. Ale gdy próbowała grzeszących upominać, nieumiejętnych pouczać, wątpiącym dobrze radzić, ludzie się od niej odwracali. Wspaniale potrafiła modlić się za żywych i umarłych, ale krzywdy cierpliwie znosić i urazy chętnie darować zawsze przychodziło jej z trudem. Gdy ubolewam, że hańbą dla chrześcijańskiego społeczeństwa jest wypychanie przez granice umordowanych matek z dziećmi, moja mama reaguje ze spokojnym nacjonalistycznym wyrachowaniem: Ale przecież wśród nich są osoby niebezpieczne.
Gdy wracam do tematu fajerwerków i mówię, że ludzie zbiednieli przez tę drożyznę i już tak chętnie nie puszczają pieniędzy z dymem, mama podaje moją tezę w wątpliwość: No, nie wiem. Tym, co mają dzieci, na pewno jest lepiej. A drożyzna? Bez przesady! Jest inflacja, bo jest wojna w Ukrainie, ale że drożyzna, to bym jednak nie powiedziała. Mnie się nieźle powodzi.
Mama ma dwa tysiące emerytury. Cieszy się, że dzięki inflacji dostanie 16,4 procenta podwyżki. To będzie o ponad trzysta złotych więcej. Trzy czwarte emerytury oddaje synowi (nie mnie, tylko temu, z którym mieszka) na prąd i media. Młodszy syn prowadzi warsztat ślusarski, ale kiepsko mu idzie. Gdy żył ojciec, zatrudniali piętnastu pracowników, ale on nie potrafi dogadać się z ludźmi, pozwalniał wszystkich. Sami partacze, usprawiedliwia go mama. Nikt się nie nadaje do pracy. Z żoną też się rozwiódł. (Co na jej temat myśli teściowa, to temat na inne opowiadanie). I skłócił z synami. Starszy zerwał kontakt całkowicie, ale młodszy od czasu do czasu się odzywa. Ostatnio mi pomógł zawiesić firanki, cieszy się babcia.
I przywiózł ojcu całą wywrotkę takich wielkich szpul po kablach. Jest z tym mnóstwo roboty, bo żeby to wrzucić do pieca, trzeba je porozbijać, a one tak mocno poskręcane. Dają taki czarny, gęsty dym, bo drewno jest czymś nasączone, ale sam Jarosław Kaczyński mówił, że teraz trzeba palić byle czym, z wyjątkiem opon. Żeby nie drażnić sąsiadów, syn rozpala w piecu wieczorem. Ja bym wolała rano, bo tak przez cały dzień muszę chodzić w dwóch swetrach i rękawiczkach, a jak napali wieczorem, to w nocy nie mogę spać, bo gorąco, i muszę się odkrywać spod pierzyny. A czy w dzień nie można podgrzać mieszkania prądem? Przecież kupiłem mamie grzejnik olejowy. Niby można, mówi mama, ale prąd taki drogi.
Na szczęście dostaliśmy od rządu trzy tysiące na węgiel. Przez miesiąc wierciłam synowi dziurę w brzuchu, żeby to załatwił, bo trzy tysiące, to nie w kij dmuchał! — słyszę, jak się chwali przed sąsiadką swoją zaradnością. Ociągał się, bo nie wiedział, jak złożyć wniosek, ale poszedł do urzędu i tam mu jedna pani wszystko wyjaśniła, krok po kroku. Dziś to potrafią się zająć prostym człowiekiem, nie to co kiedyś. I dostał trzy tysiące na rękę. Mówi, że właściwie nie musi kupować węgla, tyle ma tych szpul, ale ja mu mówię: Idź, kup chociaż trochę, bo mogą sprawdzać, czy nie wydałeś pieniędzy na coś innego, albo ci komornik zabierze. (Bo on ma komornika i wygląda na to, że będzie to związek dozgonny). No i kupił ekogroszku za tysiąc pięćset, a za drugie tysiąc pięćset naprawił samochód, bo jeździ starym.
Ale jak mama zostawia sobie na życie jedną czwartą emerytury, to jak mama wiąże koniec z końcem? Oj, daję radę. Robię pierogi z soczewicą, parowańce z serem, knedle ze śliwkami, kurczaki, bigos, zupę na kilka dni, wiesz przecież. Mięso jest tanie. Naprawdę? No, wieprzowina, nawet szynka tańsza od boczku. W dodatku co chwila są promocje, to jest jeszcze taniej. U nas w supermarkecie są pieczone kurczaki po czternaście złotych. Nawet nie opłaca się rozgrzewać piekarnika. Dzielę tylną ćwiartkę na pół, dogotowuję parę kartofli, sałatka z pora też jest gotowa, po cztery złote za pojemnik, i mamy dwie porcje obiadu. A jak do tego jest zupa, to jeszcze zostaje dla psa.
Zostaje jej jeszcze na leki i ofiarę dla szafarza, który jej przynosi do domu komunię. Od czasu do czasu ksiądz odwiedza ją osobiście, wtedy ma dla niego przygotowaną grubszą kopertę. Oj, niech to pani sobie zostawi na leki, mówią z troską usta duszpasterza, ale jego sprawna ręka wykonuje sztuczkę, polegającą na położeniu na kopercie saszetki, w efekcie której koperta niezauważalnie znika ze stołu. Niech się ksiądz o mnie nie martwi, uspokaja go mama. Ostatnio obliczyłam, że te leki, które dostaję przez rok za darmo, są warte dwa tysiące, a kiedyś musiałam za to wszystko płacić. Mama sama opowiada te historie, podziwiając ze śmiechem spryt i takt duchownego.
Do ubrania nic nie potrzebuję, opisuje swój dobrostan podczas noworocznego rodzinnego obiadu dla seniorów. Tylu ludzi poumierało, przynoszą mi po nich tyle rzeczy. Mam tyle płaszczy, sukienek, kapeluszy — śmieje się, dotykając moherowego beretu. Jak ja umrę, będzie dla kilku osób, może chcecie coś dla siebie zarezerwować? — Czarny humor dopisuje jej rzadko. Ale co tam, człowiek stary, to mu niewiele potrzeba. Cieszę się, że młodym jest lepiej.
Wnuczek ostatnio się ożenił i od razu kupili sobie mieszkanie, chwali się przed rodziną synowej. Tej lepszej, która jeszcze nie zostawiła męża, choć od lat się odgraża, że tak zrobi. Dostał pół miliona kredytu, bo ma dobrą pracę. Rodzice jego żony dorzucili im tylko dwieście tysięcy na wkład własny. Tak, Polska rośnie w siłę, mama kiwa brodą z zadowoleniem. A ludziom się żyje dostatniej, uzupełniam, ale mama nie zauważa mojej ironii. Właśnie! — potwierdza. Buduje się tanie domy, produkuje samochody elektryczne, rozwija technologie krzemowe… A ilu u nas wynalazców! — rozkręca się w swoim entuzjazmie. No i mamy przekop mierzei! — triumfuje. Albo w Szczecinie… PiS odkupił stocznie i znów buduje się statki. Ludzie mają pracę, a miasto kwitnie. Jakie statki? — pytam. Jak to jakie? — odpowiada mama ze zdziwieniem, że nic nie wiem. I mówi, że gdy jeszcze chodziła, leciała z kuzynką wodolotem ze Szczecina do Świnoujścia i widziała na własne oczy, że się buduje.
Ale ta argumentacja nie wytrzymuje próby sił w mojej głowie. Przecież to wierutna bzdura, mówię. Parę lat temu zrobili cyrk wokół stępki. Oddaję stocznię w wasze ręce — powiedział Brudziński. Do kamery, bo przecież nie do stoczniowców, bo skąd by tam mieli być stoczniowcy, skoro stoczni nie było? Miasto kwitnie? Czy ty w ogóle wiesz, że się śpiewa o nim piosenki, że to grób czterech stoczni? A stępka do dziś dnia stoi nietknięta na nabrzeżu i rdzewieje. Lont już się tli. To ty mówisz bzdury! — podsyca konflikt mama. I krzyk. I bum: Posłuchałbyś radia, tobyś się dowiedział prawdy! Myślisz, że w tej twojej „Wyborczej” albo w „Newsweeku” to prawdę piszą? Same kłamstwa. Michnik i Lis, wielkie mi autorytety! A czytałaś? Nie muszę czytać; z góry wiem, co mogą napisać.
Mama, choć porusza się na chodziku, jest bardzo samodzielna. Sama się myje, sprząta po sobie i gotuje. Nie tylko dla siebie. Spotykamy się w każde święto, imieniny, urodziny, rocznice. No i mamy kontakt na co dzień. Zakupy, obsługa konta przez internet, co słychać, jak się czujesz. Staramy się nie poruszać drażliwych tematów, ale oboje jesteśmy rasowymi zwierzętami politycznymi, więc od czasu do czasu iskrzy. A iskrzy, bo każde z nas „wie swoje”.
Moja mama żyje w dobrobycie
Tak naprawdę, to mama nie ma z kim porozmawiać, to znaczy skonfrontować tego, co się rodzi w jej głowie w wyniku fermentu wywołanego przez katolicki głos w jej domu, bo wszyscy albo tej konfrontacji unikają, albo jej przytakują, co przecież nie rodzi żadnego dyskursu. Niepomna lub nieświadoma groźby wybuchu, mama co i raz objawia, co jej chodzi po głowie. A musi jej chodzić, bo często obchodzi temat na okrętkę, przymierzając się, jak by tu zahaczyć o meritum. I wraca do sprawy wielokrotnie.
Ostatnio regularnie podnosi kwestię dobrobytu, której przecież sama nie wymyśliła; wiadomo kto i w jaki sposób podsunął jej ją do głowy. Czy już mamy dobrobyt? – zagaja mama, jakby pytała, czy już dogoniliśmy i przegoniliśmy Zachód. I odpowiada sama sobie: Tak, chyba tak. Ci, do dostają 5oo plus chyba tak. A my, którzy mamy trzynastki i czternastki, to na pewno.
Może jednak to nie katolicki głos z radia podsunął jej ten problem, a jest to tylko jej własna refleksja wywołana przez ostatni wyciąg bankowy? Cztery siedemset, nie może się nadziwić mama. Jeszcze nigdy nie miałam takiej kwoty na koncie. I już wie, co zrobi z nadwyżką. Tym razem odda wszystko swojemu młodszemu synowi, o którym właśnie się dowiedziała, że znowu w życiu mu nie wyszło. Na opłaty, uzasadnia swoją decyzję, bo przecież prąd taki drogi. Prąd, węgiel, samochód, bezpłatne leki… Mój brat nie chodzi do lekarza, pewnie dlatego, że nie odprowadza składek do ZUS. Podatku od nieruchomości też nie płaci, bo nominalnym właścicielem warsztatu jest mama, po ojcu, i gdy z urzędu gminy przychodzi wezwanie do zapłaty, przekazuje kopertę adresatowi. A ponieważ ma te same choroby co mama (według jej diagnozy), korzysta z jej puli lekarstw. Mama mu je dyskretnie wykłada na talerzyk przy śniadaniu lub obiedzie. I będzie mu dyskretnie przypominać od kogo to wszystko. Z nadzieją, że właściwie za to podziękuje. Przy urnie. Na razie wyborczej.
Od lat, jak tylko mogę, staram się unikać prowokacji i teraz też próbuję pomijać kwestę „dobrobytu” milczeniem. Lecz kiedy po raz czwarty słyszę jej pogłębioną refleksję, gdy mówi, że nigdy w życiu nie była bogata ani biedna, ale to, co ma teraz (chodzi o te cztery siedemset na koncie), to jest prawdziwy dobrobyt, nie wytrzymuję i w końcu wybucham: Jaki dobrobyt!? Rozejrzyj się wokół i powiedz mi, gdzie ty tu widzisz dobrobyt. Zataczam ręką po pokoju z meblami z czasów PRL-u, szafką nocną pełną leków, przenośnym radiem przy dzień i noc rozścielonym łóżku, małą plazmą na stoliku i portretem JP2 w aureoli. Co sobie kupiłaś przez ostatnie osiem lat? Może buty, żeby nie chodzić boso do lekarza. Ja nic nie kupuję, bo wszystko rozdaję — próbuje mnie przekrzyczeć mama. Spójrz przez okno – mówię, wskazując na posesję sąsiada, który na zardzewiałym płocie z siatki wywiesił wielki baner z orłem w koronie i napisem Bóg, honor, ojczyzna; ale narodowa duma sąsiada po dwóch latach wyblakła od słońca i — ponieważ ulicę mają nieutwardzoną, piaszczystą, z dziurami i kałużami po deszczu — została obryzgana błotem i pobrudzona kurzem. Gdzie ten dobrobyt? Może i nie mam nic nowego, ale mam pieniądze — broni swojej wiary w dobrobyt mama. — Jakie? Gdzie te pieniądze? — pytam, bo wiem, że każdego piątego, ledwo wpłynie emerytura, konto zostaje wyczyszczone do zera, razem z overdraftem. Te twoje pieniądze to są papierki bez pokrycia, mówię. Wszystkie podwyżki, z których tak się cieszysz, zżarła inflacja. Ja tam nie widzę żadnej inflacji, przecież nie chodzę do sklepu, mówi mama. Ale ponoć benzyna staniała? — pyta podchwytliwie, by podważyć moje informace. A skąd wiesz, że staniała, przecież nie jeździsz samochodem? Gdzie tak powiedzieli? W radiu czy w telewizji?
No tak. Dla mamy prawdą nie jest to, co widzi, tylko to, co powiedzą w radiu i telewizji. W „jej” radiu i telewizji, bo innych nie słucha i nie ogląda.
A czy ty w ogóle wiesz, co się dzieje w kraju? Czy w tym twoim radiu mówią o tym? Czy słyszałaś, że Niemcy przywracają kontrole na granicy, bo polski rząd wpuścił do Unii setki tysięcy imigrantów, którzy kupowali polskie wizy za łapówki, choć sam zbudował mur na wschodniej granicy, żeby nie wpuścić biednych uchodźców? A słyszałaś o filmie, który pokazuje ich cierpienia i upokorzenie? I śmierć? I to, co o nim powiedział twój prezydent? Że „tylko świnie siedzą w kinie”? A o Dąbrowie Górniczej słyszałaś? Że trzech księży zamówiło sobie na balangę męską prostytutkę i go prawie zajechali na śmierć? Już przestań opowiadać te brednie! — oburza się mama (bo jak można powiedzieć coś złego na księży i Kościół). Nie tak cię wychowałam.
A wiesz, co ma się odbyć w Warszawie pierwszego? Marsz miliona serc, mówię. Wyobrażasz to sobie? Milion ludzi się zjeżdża, żeby protestować przeciwko rządom PiS. Mama wzrusza ramionami ze zdziwieniem. Ja nie wiem, mówi, co wy macie przeciw Kaczyńskiemu. Dba o ludzi, daje pieniądze…
A wolne sądy, wolne media, uczciwe wybory? — pytam. Demokracja? E tam! Mama macha ręką z lekceważeniem. Demokracją się nie najesz.
Poddaję się. Na koniec rzucam z rezygnacją, że za dwa tygodnie będą wybory i że mam nadzieję, że cały ten koszmar z PiS wreszcie się skończy. A ja mam nadzieję, odparowuje mama, że ludzie nie będą tak głupi, żeby głosować na Tuska, bo jak Tusk dojdzie do władzy, to nam wszystko zabierze.
JERZY KRUK