II
Seminarium to był zamknięty świat, zamknięty przed wzrokiem i wiedzą obcych. Ale i my byliśmy w nim zamknięci jak za murami więzienia. Kilkudziesięciu młodych mężczyzn i ich kilkunastu opiekunów. Czy mieliśmy szansę funkcjonować inaczej niż to się dzieje w innych męskich subkulturach? W wojsku, na statku, w poprawczaku lub więzieniu? Nie mieliśmy. Wszystkie te miejsca zdefiniowane są przez dwie rzeczy. Brak kobiet i hierarchia brutalnie domagająca się respektowania pisanych i niepisanych zasad zwierzchnictwa i podległości. Jeśli chodzi o kobiety, to nigdzie się o tym nie mówi, wszystko się robi w ukryciu, niejawnie, wstydliwie lub wulgarnie: na pokaz. Czytałem, że starożytni Grecy potrafili sobie z tym radzić. Gdy mężczyźni udawali się na wojnę, wiadomo było, że muszą sobie jakoś pomóc. Starsi brali pod opiekę młodszych, którzy im się za nią odwdzięczali możliwością ulżenia sobie w ich twardym żołnierskim losie. A potem wracali do domu, do swych żon, do rodzin i żyli po bożemu. Marynarz, o którym się mówi, że ma żonę w każdym porcie, też miał dokąd wracać, bo w domu czekała na niego prawdziwa żona i rodzina, którym przywoził dary, łupy albo pensję. Chuligan w poprawczaku czy przestępca w więzieniu też marzy o domu. O kobiecie, o dzieciach, o życiu, które ma nadzieję jakoś sobie ułożyć. Ale ksiądz? Ksiądz nie ma odwrotu. Nie ma dokąd wracać. Nikt na niego nigdzie nie czeka. Nawet takie marzenia są zabronione. Czy to może być normalne środowisko? Dziś jestem pewien, że nie.
Pewnie myślicie sobie, że wyższe seminarium duchowne to rodzaj studiów, podczas których zgłębia się tajniki teologii, filozofii i nauk o duchu: psychologii, socjologii, historii, kulturoznawstwa i logiki? A na seminariach, jak w świeckim uniwersytecie, analizuje się teksty, dyskutuje się, wymienia poglądy? Nic bardziej błędnego. Owszem, mają miejsce wykłady, nawet po pięć dziennie, ale to są czterdziestopięciominutowe lekcje. Jak w szkole. Tam nie ma żadnych dyskusji. I żeby je uniemożliwić między zajęciami, oddzielają je tylko pięciominutowe przerwy. Nie ma czasu i miejsca, by swobodnie porozmawiać. Cieszyliśmy się, gdy w czasie przerwy udało się pójść do toalety. Oddać mocz, bo na grubszą sprawę zwykle nie starczało czasu. Trzeba było wytrzymać. W seminarium nie odbywają się żadne seminaria! To nie są studia. Za to ma tu miejsce formacja, czyli kształtowanie umysłów i psychiki. Nie intelektu. W Kościele wcale nie ceni się intelektualistów. Nawet jeśli jakimś cudem na jego gruncie wyrasta wybitny filozof czy naukowiec, to jest on dla Kościoła kłopotem., bo zwykle odwołuje się do wiary, nauki, przesłania Jezusa, a nie do autorytetu instytucji Kościoła. A seminarium ma kształtować „pracowników winnicy Pańskiej”, nie myślicieli, lecz niemyślicieli, posłusznych rozkazom władzy żołnierzy chrystusowych, korpopracowników. Do tego służą długie i skrupulatne spowiedzi, które przeradzają się w psychoanalityczne seanse. Nie, nie leżysz sobie wygodnie na kozetce, lecz klęczysz przed kratką konfesjonału przed dokonującym na twojej psychice wiwisekcji inkwizytorem, który cierpliwie, jak chirurg, kawałek po kawałku odsłania kolejne warstwy twojej świadomości. Ba! Głębiej! Podświadomości! Aż się wreszcie poddajesz tej duchowej torturze i marząc , by się to jak najszybciej skończyło, przyznajesz się do stawianego ci zarzutu: Nie jestem doskonały! Bo jeśli myślisz, ze jesteś, że nie grzeszych, to popełniasz jeszcze większy grzech pychy.Więc wyznajesz wszystkie swoje grzechy i grzeszki, przyznajesz się do pokusy buntu, ujawniasz swoje wątpliwości, niedociągnięcia. Nie płacz synu — pociesza cię ojciec. Wszyscy jesteśmy grzeszni, każdy z nas ma swoje słabości. Wyraź skruchę, obiecaj poprawę, pracuj nad sobą, doskonal swą słabą konstytucję. Tylko powiedz jeszcze, o kim źle pomyślałeś? O księdzu rektorze? O księdzu prefekcie? O księdzu biskupie? A może o twoim kierowniku duchowym? No, powiedz śmiało, masz przed swoimi ustami jego uszy. On przecież nie zdradzi tajemnicy spowiedzi. A może i sam się czegoś nauczy z twojej krytyki, udoskonali? Powiedz więc nie tylko, co sobie złego pomyślałeś, ale także i dlaczego. Może to my jesteśmy winni, a nie twoja słabość? A te niewinne grzeszki popełniłeś samemu, czy z którymś z kolegów alumnów? A z którym konkretnie? Może to on cię popchnął na ścieżkę zła? Nie, nie! Więcej grzechów nie pamiętam, za wszystkie serdecznie żałuję, postanawiam poprawę, proszę o naukę, pokutę i rozgrzeszenie. Boże, bądź miłościw mnie grzesznemu. Puk, puk! Co za ulga! Jaka lekkość, jaka zgrabność duchowej sylwetki, która powoli nabiera właściwego kształtu. Do trzeciego roku mieliśmy obok sali gimnastycznej siłownię, gdzie ćwiczyliśmy nasze mięsnie, ale zabrał nam ją ksiądz biskup, uznając, że uprawiamy kulturystykę, by się podobać dziewczynom. No i słusznie, mieliśmy tu kształtować sylwetkę duchową, a nie cielesną. Mind not body building. Nasze mięsnie mogły sflaczeć, bylebyśmy mogli się wykazać tężyzną duchową. Ale to nie prawda. W seminarium rok po roku flaczały nasze ciała i dusze.
By ukształtować księdza wymoczka, klerykom odbiera się albo ogranicza do minimum czas wolny, a całe dni wypełnia modlitwami, medytacjami, wykładami, pracą fizyczną, sprzątaniem, śpiewaniem pieśni przygotowywaniem sztuk teatralnych. Od szóstej do dwudziestej drugiej. Rano: gwałt zadawany przez dzwonek elektryczny. Wieczorem: odcięcie elektryczności, zgaszenie świateł. Szczęśliwy, kto zaraz zapada w sen, a tego, co nie może zasnąć, dręczą wątpliwości, cierpienia, frustracje, pokusy, nieczyste i nieskromne myśli. I wciąż powracające pytanie: Czy na tym to miało polegać? Czy na to się decydowałem? Czy ciągnąć to dalej? Czy nie zrezygnować? Czy nie zawrócić? Ale dokąd? Przecież zabrnąłem już tak daleko, że nie mam ani do kogo, ani do czego wracać. A gdybym wrócił? Co by na to powiedziała moja matka? I babcia? Takie przecież są ze mnie dumne. Mam dopiero dwadzieścia kilka lat, a jako człowiek już jestem starcem. Dobrze, że nie trupem. Organizm o tym przypomina. Hormony buzują, ciało się napina, pręży, zwłaszcza ciała jamiste.
Co młody mężczyzna może zrobić ze swoim popędem? Musi go rozładować. Nie oszukujmy się. Polucje to dobre dla dwunastolatków. Ale jak to zrobić, gdy masz dwadzieścia lat i śpisz z innymi w dormitorium, tak jak ja w swoim annus propaedeuticus, czyli pierwszym roku? Gdy przez cały dzień wszyscy cię mają na oku? Pozostaje toaleta, bo nawet pod prysznicem wszyscy cię widzą. Co z tego, że się odwrócisz, co z tego, że stoisz za półprzezroczystą zasłoną, kiedy, nawet od tyłu, i tak widać, co robi twoja ręka. To upokarzające. I jeszcze każą ci się spowiadać z grzechów nieczystości. Gdy spowiednik o nie pyta, zawsze się możesz wykręcić, mówiąc, że miałeś nieskromne myśli, ale je od siebie odpędziłeś. A masturbacja? Wszystko zależy od twojej interpretacji, w końcu to twoje sumienie decyduje w ostatecznej instancji, czy to, co robisz i myślisz, jest grzechem czy nie. Z czego masz się więc spowiadać, jeśli dopiero co się oczyściłeś? Czyż polution nie znaczy po łacinie „zanieczyszczenie”?
Byli wśród nas tacy, którzy świetnie sobie radzili z wszelkimi ograniczeniami. Od razu było widać, że do kapłaństwa przyszli, by się wygodnie urządzić w życiu i od samego początku wiedzieli, na czym polegają reguły tej gry, o których my, naiwni, pobożni chłopcy nawet nie mieliśmy pojęcia. Każdy kleryk przychodzi do seminarium z kartą kredytową, którą jest pozycja jego proboszcza w diecezji. Jeśli proboszcz jego rodzinnej parafii ma wpływy i poważanie u biskupa i na jego dworze, kleryk przyjmowany jest życzliwiej od innych i może sobie więcej niż inni pozwolić. I na odwrót. Jeśli jego proboszcz jest w diecezji szarą i biedną myszą kościelną, która ledwo popiskuje pod twardym butem biskupa, jego kleryka czeka lekceważenie i pomiatanie. I twarde rygory dyscypliny. Na cóż więc mogłem liczyć ja? Wychowanek księdza, który nawet nie miał parafii i w dodatku wyjechał za granicę? Ale nie! Najważniejszą kartą przetargową w stosunkach z biskupem była oczywiście kasa, którą odprowadzał do budżetu kurii, ale nie mniej silną kartą była liczba powołań z jego parafii. Każdy kleryk to była figura, którą można się było poszczycić. I tak było z moim proboszczem, którego niemal nie znałem, a który jednak szczycił się mną przed biskupem i rektorem: Mój ci on, z mojej parafii — mówił. Nie byłem więc anonimowym przybyszem, który wszedł do seminarium prosto z ulicy, lecz figurą, którą proboszcz się chwalił przed biskupem, rektorem i wiernymi w naszej parafii.
Mieliśmy takiego kleryka, cynik do szpiku kości. Starszy ode mnie o rok i o dwa roczniki wyżej. Jego proboszcz miał plecy u biskupa, bo kierował dużą i bogata parafią, więc odprowadzał do kurii bardzo dużą kasę. No i miał aż trzech kleryków w seminarium. Często gościł na biskupim dworze na obiadach wieczorkach i różnych uroczystościach. Mówili o nim, że biskup poklepuje go po plecach, a i jem się zdarzało, że jego ręka, chyba spontanicznie, rewanżowała się biskupowi podobnymi gestami zażyłości, przy powitaniu, pożegnaniu czy w luźnej rozmowie. Jego kleryk nie przyszedł do seminarium z ulicy, lecz został tu wprowadzony przez samego biskupa, po przedstawieniu mu go przez jego proboszcza i prośbie o szczególną opiekę. Ksiądz rektor, który wcale nie był panem i władcą seminarium, lecz jak wszyscy na wyższych stołkach trząsł sutanną przed biskupem, chętnie przejął nad nim protekcję, bo wiadomo, nawet w Kościele — zwłaszcza w kościele — ręka rękę myje. Ja pomogę obie dziś, ty mi się zrewanżujesz jutro.
Mój starszy kolega, bardzo przystojny i postawny młody mężczyzna, zawsze pewny siebie i uśmiechnięty (nie to co my — brzydale i pokraki, życiowe kaleki i nieudacznicy, wyalienowani i zagubieni w świecie) szybko został ulubieńcem biskupa, który go regularnie zapraszał na swój dwór. Na ogół w soboty, w dniu, w którym nie było zajęć, ale odbywało się długie i gruntowne sprzątanie: kaplicy, sal wykładowych, refektarza, korytarzy i toalet. Patrzyliśmy na to krzywo, bo my czyściliśmy kible, a on bawił się w najlepsze. Miał specjalną przepustkę i zwykle wracał już po komplecie. Nie dość, że korzystał z przywilejów, to się jeszcze przechwalał, na co sobie pozwala. Głośno, przy wszystkich. Leząc na łóżku w dormitorium przy zgaszonym świetle. Opowiadał, że w drodze powrotnej od biskupa chował koloratkę do plecaka i udawał się incognito do agencji towarzyskiej. Nazywał to wyskokiem do Paryża. Gdy zapraszał go biskup, mówił, że idzie do niego na mszę, a gdy wracał, szydził, że Paryż wart był mszy. Kiedyś ktoś z dalszego łóżka powiedział: Nie wierzę, zmyślasz. A on na to: Wątpisz w to człowieku małej wiary? I ty chcesz zostać księdzem? Ponoć kilka osób zachichotało z cicha, ale resztę ten jego żart zmroził, bo to przecież była parafraza słów Pana Jezusa.
Nie trzeba było długo czekać, by jego przechwałki dotarły do uszu samego rektora. Ponoć powiedział, że to tylko żart, za pomocą którego chciał wypróbować jak szybko w seminarium przenoszone są plotki. Ksiądz rektor jednak go nie wziął za dobrą monetę. Igrasz z ogniem — powiedział mu — uważaj, bo jak przeciągniesz strunem, to ci nawet sam ksiądz biskup nie pomoże.
Jeszcze tego samego wieczoru, zaraz po zgaszeniu światła, gdy nikt jeszcze nie zdążył zasnąć, powiedział: Mamy u nas gumowe ucho. Byłem dziś u rektora na dywaniku i musiałem się tłumaczyć ze swoich żartów. Mamy wśród nas gumowe ucho. Musimy je wytropić i zatkać, bo jeśli nam się nie oda, oni nas tu całkowicie stłamszą. Oni? Miał na myśli przełożonych. To jest walka pokoleń. Jeśli jej nie wygramy będziemy im przez całe życie pucować buty i podcierać tyłki. Powiało grozą. Walka? Z przełożonymi? Gumowe ucho? Zrozumieliśmy, ze już nigdy nie będziemy się czuć bezpiecznie. Nie mogłeś zaufać swojemu koledze, opiekunowi, a zwłaszcza spowiednikowi.
I co się z nim stało? Jak myślicie? Został seniorem. Wybraliśmy go na przewodniczącego roku. Nie raz się zastanawiałem, ile z tego, co mówił, było prawdą, a ile konfabulacją. Dziś myślę sobie, że jeśli wtedy, na pierwszym roku grzeszył tylko mową i myślą, na pewno wkrótce zaczął grzeszyć także uczynkiem.
Gdy nie ustawał w swych przechwałkach, jeden z naiwnych kolegów wytknął mu, że przecież łamie ślub celibatu. Celibat? — odpowiedział cynicznie. — Celibat zabrania księdzu się żenić, ale nic nie wspomina o seksie pozamałżeńskim.
Zawsze miał pieniądze, bo biskup obsypywał go prezentami. Nikt mu nie podskoczył, nawet rektor, bo wszyscy, jak pisałem, tylko pokątnie popiskiwali pod twardym butem biskupa i trzęśli przed nim sutannami ze strachu.
Gdy mój rocznik zajął dormitorium, ci z drugiego zostali zakwaterowani w pokojach dwuosobowych, ale ich senior — co było rzeczą naprawdę horrendalną — dostał pokój tylko dla siebie. Biskup uczynił go swoim lektorem. Miał czytać świeckie gazety i przygotowywać dla biskupa relacje o tym, co piszą o kościele. Codziennie przynosił z miasta plik gazet i tygodników. Wszystkich. I tych poważnych i bulwarowych. Prawicowych i lewicowych. I jeden miesięcznik: „Playboy”.
Jeszcze tej jesieni biskup przysłał mu prezent. Piękny ekspres do kawy. Nikt z nas nie mógł nawet pomarzyć o posiadaniu takiego luksusu, a on zapraszał na kawkę swoich przydupasów. Któż nie chciałby nim zostać i rozkoszować się aromatem świeżo mielonej kawy, której ziarna kombajn sam mielił, i przy okazji przejrzeć bieżące gazety i tygodniki, a zwłaszcza miesięcznik. Nawet opiekun roku i sam rektor dawali się zaprosić na kawkę od biskupa. By tajne materiały nie dostały się w ręce niepowołanych, senior dostał klucz od swojego pokoju i prawo do pracy nocą, oczywiście przy zapalonym świetle.
Na trzecim roku senior został ceremoniarzem. Ceremoniarze zajmowali się oprawą liturgiczną obrzędów, zarówno w seminarium, jaki w katedrze biskupiej. Ceremoniarze od niepamiętnych czasów stanowili najwyższą kastę seminarium, bo ich funkcja pozwalała im na częste kontakty z biskupem i jego dworem. Do funkcji ceremoniarzy wybierano kleryków od najlepszych proboszczów, zapewniających kurii wysokie wpływy finansowe i przez to posiadających wysokie wpływy towarzysko-polityczne w hierarchii. Byli jak młode wilki. To oni trzęśli seminarium i wspólnymi siłami byli w stanie manipulować nawet przełożonymi. Czy to była ta walka pokoleń, o której mówił senior? Władza i wpływy ceremoniarzy nie kończyły się po opuszczeniu seminarium. Trafiali zawsze na najbogatsze parafie albo wprost na dwór biskupi, wysyłano ich na studia, by mogli zostać przełożonymi seminarium. Dla wszystkich było jasne, że biskup szykuje swojego faworyta na sekretarza.
My, zwykli klerycy, nie mieliśmy takich możliwości. Zresztą większość z nas ich nie szukała, bo większość to byli pobożni, skromni chłopcy, głównie ze wsi. Na drugim roku, po przeniesieniu z Domu Pierwszego Roku, gdzie wszyscy spaliśmy w jednym dormitorium, do Dużego Domu dla starszych roczników, zostałem zakwaterowany w pokoju dwuosobowym. Jako socjusz trafił mi się właśnie taki prosty chłopak. Słowo pisane wyraźnie go męczyło, mówione zresztą też. Podczas modlitw i medytacji przeważnie drzemał ze spuszczoną głową. Nawet zdarzało się mu mocno pochrapywać, co wywoływało salwy śmiechu wśród obecnych w sali czy kaplicy. Bardzo się cieszyłem z tej prywatności, jaką było posiadanie własnego łóżka i własnego biurka w małym, odgrodzonym od reszty świata pokoiku. Ale już pierwszego dnia pojawił się nieprzyjemny problem. W pokoju strasznie śmierdziało. Zaglądałem pod łóżko, czy czasem nie rozkłada się w jakimś kącie padlina zdechłego szczura, obwąchiwałem kratkę przewodu wentylacyjnego, czy powodem smrodu nie jest podobny problem ze zdechłym gołębiem, który mógł do niego wpaść, ale nic, wszystko było w porządku. I wtedy spojrzałem na swojego socjusza. Siedział przy biurku, drzemiąc nad książką. Podszedłem do niego na paluszkach i zbliżyłem nos do jego wiecznie tłustych włosów. Boże drogi! Nie mogłem w to uwierzyć, że żywy człowiek może tak śmierdzieć. Otworzyłem okno, by przewietrzyć pokój. Robiłem to często, ale pomagało tylko na chwilę. Nie mogłem mu powiedzieć, że śmierdzi, bo bałem się go urazić. Zacząłem go dyskretnie obserwować. Raz w tygodniu zmienialiśmy ręcznik, atramentki, piżamę i dwie pary skarpet. Zanosiliśmy brudne do gaciowego, a dostawaliśmy czyste. Te brudne rzeczy zabierały siostry zakonne i prały w swojej pralni. Patrzyłem na nie przez okno, jak co sobota taszczą do furgonetki wielkie toboły z prześcieradeł. Było mi ich zwyczajnie żal. My tez nie mieliśmy słodkiego życia, ale po sześciu latach zostawaliśmy księżmi i właściwie do końca życia mogliśmy żyć jak pączek w maśle, mając zapewniony wikt, opierunek, sprzątanie i masę wolnego czasu. A one? Przez całe życie żyły w klasztorze w rygorze większym od naszego. Dużo się modliły i ciężko pracowały. Idzie taka dziewczyna do zakonu, która mogłaby przeżyć ciekawe i szczęśliwe życie, zaślubia Chrystusa a zostaje służącą, niemalże niewolnicą, która pierze gacie księdzu, gotuje mu i sprząta po nim. I w chrześcijaństwie jest jawnie człowiekiem niższego rzędu, bo przecież nie ma prawa zostać osobą duchowną. Prawie jak w islamie. Prawie, pod względem religijnym różnica jest nieduża.
Pościel zmieniano nam raz w miesiącu i tu już nie można było się wywinąć od tych kilku minut dodatkowej pracy. Ale zejście co sobota do piwnicy, w której mieścił się magazyn pościeli, to było dla mojego socjusza za trudne. Używał więc wciąż tej samej bielizny. Nawet atramentek nie zdejmował na noc, tylko naciągał na nie spodnie od piżamy. W pierwszą sobotę wyciągnąłem go do kąpieli i obserwowałem dyskretnie. Odkręcił wodę, ale nawet nie wszedł pod prysznic! Podstawił tylko pod strumień wody najpierw jedną, a potem druga stopę, nabrał wody w jedną rękę, przetarł się nią w miejscach intymnych i pod pachami i zaczął się wycierać brudnym ręcznikiem. Nawet nie wszedł pod prysznic! I nie używał mydła!
Jeszcze tego samego dnia kupiłem mu mydło, szampon, pastę i szczoteczkę do zębów i postawiłem na jego biurku. Co to? — spytał, gdy je zauważał. — Test na inteligencję — odpowiedziałem. Myślał, myślał i po godzinie chyba znalazł odpowiedź. Wziął ze sobą przybory kosmetyczne i poszedł do łaźni. Niestety ręcznika nie dało się już wymienić, ale w następną sobotę dopilnowałem, by razem ze mną udał się do magazynu pościeli. — Zmiana ręczników! — zakomenderowałem. — I bielizny. — Wziął do ręki śmierdzący ręcznik i zdjął z nóg brudne skarpetki. — Piżama i gacie też — . Pilnowałem go, by wymienił wszystko. — Ale… jak to? — Nie wiedział, jak zmienić majtki bez ściągania spodni. — Pójdziesz na dół z gołą dupą. — Zbaraniał. — No zdejmij gacie i naciągnij na tyłek spodnie. — Zacząłem się śmiać. — Jak ty sobie w życiu radziłeś przed seminarium? — spytałem. — Matka wszystko prała. — I pewnie jeszcze wam gotowała i sprzątała po was? — domyśliłem się, jak było u nich w domu. — No, a jak? — spojrzał na mnie zdziwiony, że zadaję głupie pytania.
Większość wolnego czasu spędzał gapiąc się przez okno na ulicę. Od czasu do czasu się ożywiał i wołał go mnie: — Cho no, cho no! Pa, jaka dupa idzie! Na szczęście socjuszy zmieniano co semestr.
I o tym też pewnie byście chcieli wiedzieć, co się z nim stało? Czy ukończył seminarium? Oczywiście. I został wikarym w sporej wiejskiej parafii. Podobnie jak ja, Ha, ha! Kościół takich lubi najbardziej. W naszym seminarium intelektualiści i indywidualiści byli tępieni. Za dużo czytali, za dużo mówili, za dużo zadawali trudnych pytań. Jeśli dany delikwent swą krnąbrną naturę ujawnił wcześnie, jeszcze przed obłóczynami, po prostu nie pozwalano mu na noszenie stroju duchownego. Z powodu zatwardziałości w grzechu pychy — wyjaśnił prefekt naszemu najmądrzejszemu koledze, rozmiłowanemu we współczesnej filozofii. Cały nasz rok już chodził w sutannach i koloratkach, a on — jak trędowaty — w cywilnych ubraniach. To było jak wymierzony w twarz policzek. Cała rodzina, a często i cała wieś, czekała na swojego kleryka, aż się pokaże w stroju księdza, a on musiał się przyznać, że nie uzyskał prawa do noszenia sutanny. Co za wstyd! Zwykle kierownictwo seminarium nie musiało szukać dodatkowego pretekst, by takie osoby usunąć. Rezygnowali sami. I… przepadali jak kamień w wodę. Wszelki słuch o nich ginął. Nikt o nich nie przypominał, nie było z nimi żadnego kontaktu. Ale nawet jeśli udało się takim przebrnąć przez próg diakonatu i od trzeciego roku nosili sutannę i koloratkę, a swój wybujały intelektualizm ujawniali dopiero później, bo czuli się już pewnie (jako diakoni byli już przecież osobami duchownymi — jak mówią przepisy: nieodwołalnie i na zawsze), zdarzało się, że wylatywali nawet na szóstym roku, tuż przed święceniami kapłańskimi. Zwyczajnie, mówiono im, że się nie nadają i żeby sobie poszli.
Bo ksiądz ma być BMW — bierny, mierny, ale wierny. Nieważne w Kościele są nauczanie Jezusa, wiara, miłość czy cokolwiek podobnego. Ważne, żeby za żadną cenę się nie wychylać, nie odstawać. Każda głowa wystająca ponad poziom zostanie ścięta.
W Kościele nie znoszą też świętoszków. Mieliśmy paru kolegów, którzy cechowali się wyjątkową pobożnością, a nawet mieli silne skłonności do mistycyzmu, ale zdaniem przełożonych, za bardzo się skupiali na modlitwie, na medytacji, na rozmyślaniach, na rozważaniu Ewangelii zamiast na posłuszeństwie i podporządkowaniu. Niewystarczająco angażowali się w życie seminarium, w sprawy organizacyjne. I w dodatku krzywym okiem patrzyli na nieprzystojące pobożnemu chrześcijaninowi zachowania przełożonych: ich butę, hipokryzję, agresję, arogancję. Tych też się pozbywano. Mówiono takiemu delikwentowi, że nie nadaje się na księdza, bo nie rozumie, czym jest Kościół. Być może nadaje się do klasztoru, ale nie do pracy z ludźmi i reprezentowania interesów Kościoła.
Czy można się dziwić, że w takich warunkach permanentnego węszenia i zaszczucia nasze samotne, uciemiężone ciała i umysły szukały bratniej duszy? Zwłaszcza, gdy już zdaliśmy sobie sprawę, że na porządku dziennym jest szpiclowanie, donoszenie do wychowawców, szantaż? Więc jak już znalazłeś kogoś, komu mogłeś bezgranicznie zaufać, oddawałeś mu się też bezgranicznie, duszą i ciałem. Z tęsknoty za bliskim człowiekiem i wdzięczności za to, że nie jesteś sam.
Nauczyciele mówili nam, że to wszystko po to, by nas zahartować przed złem świata na zewnątrz, bo gdy tam wyjdziemy, będziemy wystawieni na wszelkie pokusy: nieczystość, chciwość, zazdrość, lenistwo, pychę, gniew i nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu, jak każdy człowiek. Ale tak naprawdę to hartowali nas do zginania karku. Bo w Kościele najważniejsza jest hierarchia, czyli podległość. Kto ją neguje, zostaje uciszony i odsunięty od przywilejów. Wszelki indywidualizm budzi podejrzenia przełożonych. Nawet jeśli jesteś prymusem, zwłaszcza jeśli jesteś prymusem i najlepiej zdajesz egzaminy, stajesz się głównym podejrzanym. Spośród kleryków, którzy zaczynają naukę w seminarium duchownym, wyrzucona zostaje więcej niż połowa.
Przeżyłem to piekło. Głównie dzięki temu, ze byłem niewyróżniającym się średniakiem. Pewnie się dziwicie, jak takiemu prostemu chłopakowi jak ja udaje się to wszystko w miarę składnie opisać, ale trzeba pamiętać, że piszę to dobiegając już trzydziestki i że przez trzy i pół roku dzień w dzień obcowałem z księdzem Janem, który był wielkim erudytą i mistrzem słowa. Zawsze słuchałem go uważnie i z czasem zauważyłem, że zaczynam mówić jego językiem. No i książki, które ksiądz Jan mi wciąż podsuwał do czytania. Też kształcą. I to bardzo. A poza tym piszę pod opieką pani redaktor z wydawnictwa, która — wstyd powiedzieć — poprawiła setki, a może i z tysiąc błędów i niedociągnięć w moim pierwotnym tekście. I podsunęła mi książkę Sakrament obłudy. Jej autor też był klerykiem i prawie ukończył wyższe seminarium duchowne, lecz został z niego wyrzucony na szóstym roku, tuż przed święceniami. Wszystko, co opisuje to najprawdziwsza prawda: obłuda i zawiść duchownych, mściwość i pamiętliwość, walka o wpływy, cynizm, hipokryzja, arogancja, agresja, lenistwo i tępota kleryków, które przecież nie znikają, gdy zostają księżmi. Skorzystałem z jego słownika, by precyzyjniej wyrazić to, co napisałem samodzielnie. I pozwoliłem sobie na przywłaszczenie kilku anegdot, ale nie odbiegają one od tego, co przeżyłem osobiście. I myśli. Nie zaopatruję ich w cudzysłów, ponieważ nie cytuję dokładnie, a zresztą przyswoiłem je sobie i dziś biorę za własne.